BLIJVEN WERKEN AAN BEWUSTWORDING VAN BURGERS

Bewustzijn is het vermogen om te kunnen ervaren of waarnemen, oftewel een beleving of besef hebben van jezelf en de omgeving zoals het in Wikipedia wordt omschreven. Zo’n vijf jaar geleden dook ik onder het oppervlak van een ogenschijnlijk welvarende maatschappij en begon gesprekken met talloze mensen en groepen die geraakt waren door de veranderingen in de maatschappij. Dat gebeurt nog steeds en het valt op dat we in een soort stroomversnelling zijn terechtgekomen. Een kolkende rivier waarin menigeen drijft en moeite heeft de contouren van de oevers te zien. 

DE CITROENPERS VAN RUTTE

Op internet zijn de reporters te volgen die vragen stellen aan de gilets jaunes, ofwel de Franse gele hesjes. Een vraag staat centraal, namelijk ‘wat zijn jouw eisen’. Hoewel er veel verschillende antwoorden zijn, komt steeds naar voren dat de kosten van levensonderhoud niet meer zijn op te brengen. Een jongen in een tent bij een rotonde laat duidelijk weten dat mensen zich buitengesloten voelen. ‘Het gaat erom dat er een nieuw systeem komt, hoe dat er dan ook uitziet’. 

HEEL HOLLAND ZAKT

En dat slaat niet alleen op de bodemdaling

Binnen de muren van een prachtig monument vindt een ogenschijnlijk rustige en uitgebalanceerde discussie plaats. De sfeer verandert plotseling als een 94-jarige haar ongenoegen uit over de huidige gang van zaken in onze maatschappij. Anderen luisteren met verbijstering als zij verkondigt nog deel te willen nemen aan acties op straat. Zij begrijpt niet dat een groot deel van de bevolking, zoals zij zegt, is veranderd in makke schapen. 

ZIJN WE ZELF EEN PRODUCT GEWORDEN?

Regelmatig krijg ik positieve berichtjes van kwetsbare mensen die ik ooit op mijn pad ben tegengekomen. Sommigen hebben grote steun aan het geloof dat ze belijden. God zal erop toezien dat we menselijk worden behandeld. Tot voor kort werd er in gespreksgroepen door anderen enigszins genuanceerd gereageerd op gebeurtenissen in onze maatschappij. Het tij is echter duidelijk gekeerd. Het systeem waaraan we onderworpen zijn wordt vergeleken met woningen die op een slechte fundering rusten. Welbekend in de Zaanstreek. 

DE SNELSTROMENDE RIVIER

Een filosofische weergave van uitsluiting en het gevolg.

Op een berg met een mooi uitzicht woonde een wijze man die regelmatig werd bezocht door zijn leerlingen. Soms verliet hij de berg en trok dan het land in om zijn zienswijze onder de mensen te verspreiden. Hij had gemerkt dat het goed was om zich af te zonderen zodat zijn gedachten werden geordend. Bovendien was hij in staat geweest boven beter te begrijpen waarom het beneden zo’n chaos in de samenleving was geworden. 

WAARSCHUWING UIT DUITSLAND

Gesprekken met onze oosterburen in een karakteristieke Duitse plaats geven aan dat een soort macabere werkelijkheid zich als een deken over hun samenleving begint uit te spreiden. De opkomst van de extreemrechtse AfD (Alternative für Deutschland), begint mensen zorgen te baren. Zij zien de spookbeelden van vroeger weer opdoemen die dichterbij lijken te komen. De strategie van deze politiek is volgens hen simpel: één thema en steeds herhaling hiervan zodat het in de hersenen van de massa wordt geperst. 

VERANDERINGEN AAN DE HORIZON

‘Velen zullen trachten zolang mogelijk te spartelen, maar uiteindelijk ondergaan in een zee van technisch geweld, waar de winstgevendheid het welzijn zal overschaduwen’. Zomaar een uitspraak uit een gespreksgroep. Onderliggend wordt de twijfel aan de rol die de mens op de toekomstige arbeidsmarkt zou moeten vervullen groter. Mensen zelf schetsen instinctief een beangstigend beeld, gebaseerd op een ontwikkeling die steeds moeilijker is te volgen. 

GAAT DE WAL HET SCHIP KEREN ?

De ouders die tegenover mij zitten zijn zichtbaar opgelucht dat hun zoon het huis niet heeft kunnen bemachtigen. ‘De bieding had niets meer met de werkelijke waarde te maken’. Een handelaar in de categorie Bernhard van Oranje, die volgens Wikipedia zo'n 590 Nederlandse adressen in bezit heeft, bood meer dan een half miljoen euro voor een pandje dat het predicaat monument reeds lang achter zich had gelaten. In het programma ‘Filosofisch Kwintet’ werd recentelijk de term gebezigd dat we ons op een olietanker bevinden die recht op een ijsberg afvaart. Een botsing lijkt onvermijdelijk, want we zijn ook zover dat het onwaarschijnlijk is dat er een kracht komt die het schip van koers zal doen veranderen. 

KRUITVAT IN DE WOESTIJN

Op deze warme zomeravond staat met name een discussie met een aantal vrienden op het programma. Breed genomen zou het over economie, politiek, klimaat of technologie kunnen gaan. Het gesprek concentreert zich echter op het kapitalisme dat op hol is geslagen en dat de ongelijkheid kennelijk niet kan of wil verminderen. Sterker, deze wordt alleen maar groter. Een van de fundamentele vragen is of en in welke mate migratie hierdoor wordt aangewakkerd. Zijn westerse landen tot op zekere hoogte zelf verantwoordelijk voor een fenomeen dat ze krampachtig bestrijden? 

ALS JE OP JEZELF BENT AANGEWEZEN

Op zoek naar het slachtoffer dat in een verzorgingshuis is beland zie ik in de lange gangen mensen die hier om allerlei redenen verblijven, met af en toe een verpleegkundige. Je wordt als het ware geconfronteerd met het feit dat het leven plotseling tot stilstand kan komen. De stilte die er deze avond heerst lijkt een bijpassend ingrediënt en staat in schril contrast met hetgeen zich buiten afspeelt. Nadat de lift mij naar de eerste etage heeft gebracht word ik naar de kamer verwezen waar ik de vrouw kan vinden. 

TOTALE CONTROLE OOK BIJ ONS?

De titel van dit stuk heeft niet zozeer te maken met de angst voor de technologie als wel die voor de overheid en politiek. Hier zal worden bepaald hoever we gaan. Zoals professor Harari stelt in het boek Homo Deus zullen om beslissingen te nemen steeds meer data moeten worden geproduceerd, die uiteindelijk de capaciteit van de menselijke hersenen te boven gaan. Dus zullen algoritmes dat voor ons kunnen doen. Op dat moment zal in feite de huidige structuur om tot een conclusie te komen irrelevant worden en daarmee ook voor een deel de mensen die ons besturen. Maar er komen ook ongekende mogelijkheden voor de ‘bewaking’ van de onderdanen. 

HOMO SAPIENS DE VERSTANDIGE OF WIJZE MENS?

De professor kijkt uit het raam waar hij een zwerm drones ziet landen op een gebouw. Hij doet onderzoek naar de evolutie van de mens. Zelf behoort hij tot de roboticus, de soort die inmiddels de sapiens heeft opgevolgd.  De belangrijkste zaken staan geordend in zijn ‘brein’. De komende tijd wil hij besteden aan de ontwikkeling die heeft geleid tot het uitsterven van deze ooit zo succesvolle soort. 

OP WEG NAAR SOCIALE UITSLUITING ?

Wat zegt het gevoel van mensen.

Haar ogen twinkelen als ze vertelt dat ze hier vrijwilligster is. ‘Ik ben 82 jaar en het is moeilijk om mensen te bewegen dit te doen’. Zij ziet het voor volgende generaties somber in. Geld is steeds meer het dominante ingrediënt geworden, dat zich op bepaalde plekken ophoopt. ‘Het is toch belachelijk dat een prins zoveel huizen in Amsterdam koopt’. Anderzijds wijst zij naar de bezuinigingen waardoor mensen o.a. langer thuis moeten wonen. ‘Ik was laatst ziek en had geen kracht meer om de trap af te gaan en de dokter te bellen. 

SOLDAAT VAN DE ECONOMIE

Het publiek klapt voor de enorme acteerprestatie van de hoofdrolspelers. De voorstelling gaat over een samenleving, waar geld de belangrijkste maatstaf is geworden. ‘We moeten meer tijd voor elkaar nemen, tijd om te luisteren en onze culturen met elkaar te delen’, zegt een prins. De zaal luistert ademloos als een prinses zegt: ‘Ik vind dat alles begint met gunnen. Als we elkaar meer zouden gunnen komt alles goed’. Het zijn deze fijngevoelige uitspraken die als muziek in de oren klinken. Plotseling verschijnt een eerste minister in het stuk en start een dialoog met de adellijke personen. 

GAAT ALBERT HEIJN MET MAGERE HEIN SAMENWERKEN ?

Grote bedrijven zoals KPN en Albert Heijn hebben met tal van zorginstellingen hun handtekening gezet onder het nationale Pact voor de Ouderenzorg. Gaan zij die winst nastreven zorgen voor een oplossing? Zou een ogenschijnlijk kleine verandering kunnen leiden tot het volledig opgeven van de geïnstitutionaliseerde solidariteit? Gaat het bedrijfsleven zorgen voor empathie of gaat men likkebaardend kijken hoe een nieuwe markt kan worden ontwikkeld, terwijl de overheid zich verder terugtrekt? Ik fantaseer even verder in het volgende stuk.

DE GROTE ILLUSIE

De groei van de Nederlandse economie komt al sinds 1977 nauwelijks de huishoudens ten goede. Gecorrigeerd voor inflatie heeft een gemiddeld gezin in veertig jaar tijd amper meer te besteden gekregen. Dit bericht in de pers (NHD 5/2/2018) geeft ook de dieperliggende problematiek aan van een systeem dat is uitgewerkt. De economie is tussen 1977 en 2015 twee keer harder gegroeid dan het inkomen van de huishoudens. De grote winnaars zijn de bedrijven die hun inkomen als percentage van het bbp zagen verdrievoudigen. 

HET KWAM TOCH DOOR DE MENS

In februari 2018 meldt The New York Times dat in de periode 1999 tot 2015 meer dan 100,000 Orang-oetans op Borneo zijn verdwenen. Ontbossing, land- mijnbouw en zelfs de jacht verwoestten hun leefomgeving. Economische belangen of hebzucht van de mens overstijgen alle andere zaken zoals milieu en kan zelfs een enorme bedreiging vormen voor de eigen leefbaarheid. Een opmerkelijk verhaal trof ik in dat opzicht aan in ScienceDaily waarin de vraag aan de orde werd gesteld waarom een bepaalde duivensoort was uitgestorven. 

VOLGEN WE DE 'GODEN' TOT HET BITTERE EINDE?

De 86-jarige Jan Terlouw tracht een dialoog tussen generaties tot stand te brengen en de toehoorders aan te zetten om in actie te komen voor een duurzame wereld. Tijdens een interview richt hij zijn pijlen op het grote kapitaal. De beperkte groep die de halve wereld bezit. Het zet ons niet alleen aan het denken maar roept op te werken aan verandering. De filosoof Friedrich Nietzsche leefde in een andere tijd, maar elementen van zijn stellingen komen weer keihard bovendrijven. 

ZIJN WE AAN DE GENADE OVERGELEVERD?

Ogenschijnlijk wijzen alle signalen in de richting van verandering. Onderliggend wordt echter een principe gehandhaafd dat onder andere milieuvervuiling, ongelijkheid, armoede en welzijn ondergeschikt maakt aan een verwoestende doelstelling. Dit in de vorm van vermeerdering van het bezit voor een selecte groep in de wereld. In het rijke Nederland met ca. 17 miljoen inwoners leeft meer dan een miljoen mensen onder de armoedegrens.

WE'RE AT THEIR MERCY?

Translation of Dutch column:

Although we hear and see many signals that could indicate change, the existing system continues to maintain a principle that undermines stability by pollution, inequality, poverty and many other factors. The most important goal seems to be the increase of wealth for a select group of people. In a very rich country like The Netherlands with approx. 17 million inhabitants more than one million people live below poverty line.

SCHEUREN IN DE MUREN VAN DE MAATSCHAPPIJ ?

De moeder strekt de linkerarm uit met een lepel om het kind te voeren. Haar aandacht is echter volledig gevestigd op de tablet die zich in de andere hand bevindt. Het lijkt of zij stuurloos de handeling verricht.  Een stel bedrijft de liefde terwijl beiden tegelijk op hun eigen smartphone turen. De kunstenaar die deze schilderijen heeft gemaakt wil iets op schokkende manier duidelijk maken. De Engelse tekst die wordt meegeleverd laat niets aan duidelijkheid te wensen over.

BEWUST LEVEN OF ONWETEND ONDERGAAN

In de titel van dit stuk zit iets onheilspellends, maar geeft ook aan hoe belangrijk het is dat mensen zaken kritisch blijven volgen. Op het oppervlak van de snelstromende rivier van economische voorspoed zien we dagelijks het wrakhout voorbijdrijven. De enorme troep in de vorm van persberichten die ons steeds meer laat beseffen dat we onmogelijk kunnen doorgaan met het vergiftigen van onszelf en ons nageslacht. Het is de macht van de industrie en dus het achterliggende kapitaal dat ons doet huiveren.