Nooit eerder leefde een groot deel van de
mensheid in een wereld met zoveel welvaart. De keerzijde heeft inmiddels vele
gezichten. In sociaal opzicht zijn we van de vroegere collectiviteit met meer
houvast ongemerkt in het individualisme van nu beland met grotere onzekerheid. De
verscheidenheid aan achtergronden en overtuigingen is enorm toegenomen. Inmiddels
wordt steeds duidelijker dat zich een gemeenschappelijk belang aandient dat
alle tegenstellingen of politieke kleur overstijgt.
Het tot stand brengen van
een betere samenwerkingskracht tussen burgers lijkt een begin om de stem van
hen te versterken en meer harmonie te verwezenlijken. Zonder die eenheid en
bewustwording zal echte verandering niet mogelijk zijn. Het blijft de vraag hoe de situatie waarin we nu zitten heeft kunnen ontstaan en welke belangen hierbij een
rol hebben gespeeld.
Hier in Zaanstad, zien vanmiddag mensen elkaar die net als ik
deel uitmaken van een denktank. De achtergrond van de deelnemers is heel
divers, maar er is zeker een grote expertise aanwezig ten aanzien van het
sociale domein. We zijn al enkele keren
eerder bij elkaar gekomen. De fundamentele vraag die wordt gesteld is of we in
eerste instantie in bepaalde wijken een antwoord kunnen vinden op het gebrek
aan eenheid, ook tussen culturen.
Soms staan groepen of individuen lijnrecht
tegenover elkaar. Het lijkt of de versnippering een afspiegeling is van de
maatschappij als geheel. Mijn 96-jarige gesprekspartner die ik regelmatig in
een park tegenkom wijst mij er nog maar eens op dat er vroeger hechte
gemeenschappen waren. ‘Mensen hielpen elkaar als dat nodig was’. Gezien het
gebrek aan eenheid lijkt de eerste opdracht, de verschillen te verkleinen.
Eenvoudig gesteld ‘ik accepteer jouw overtuiging maar accepteer ook de mijne,
waarna we elkaar als mensen zien met een gemeenschappelijk doel.
Het recht om
iets te geloven, maar ook niet te geloven. Zelfstandig denken is belangrijk en
in dit verband wijs ik op de beïnvloeding van mensen, weergegeven door de
psychiater-filosoof Damiaan Denys. ‘Miljoenen jaren was de belevingswereld van
de mens niet veel groter dan zijn directe omgeving. Het menselijk brein is zo geprogrammeerd
dat het die omgeving probeert te doorgronden. In een grenzeloze wereld vol
prikkels, complexe informatie en alternatieve waarheden zien we soms door de
bomen het bos niet meer’.
Dit heeft een enorme invloed op onze mentale
gesteldheid en op de samenleving als geheel. Waarom voelen we ons steeds vaker
depressief en eenzaam, terwijl de wereld nog nooit zo toegankelijk en verbonden
was? De onderwerping aan een soort ‘centrifuge’ waarin we zitten en die steeds
sneller draait heeft zijn tol geëist op de leefomgeving en de mens zelf. Ook
lijkt het rechtvaardigheidsprincipe op de tocht te staan.
Ik verwijs in dit
verband onder andere naar John Rawls, (1921-2002) die altijd het principe heeft
verkondigd dat de basisstructuur van een samenleving pas rechtvaardig is als de
voordelen die de meest begunstigden genieten het welzijn van de minst
begunstigden bevorderen. Met een gericht
plan, enthousiasme, de aanwezige kennis en de aanknopingspunten gaan we
trachten een eerste stap te zetten om de samenwerkingskracht en het bewustzijn
van burgers te vergroten.
Wim Verhoeven
