Hoewel alles anders is, betekent dit niet dat er geen gesprekken meer plaatsvinden. Op gepaste afstand en na de gebruikelijke desinfectie, teken ik weer de stemmen op die uit het diepste van de samenleving komen. Aan tafel met een dampende bak koffie zie ik de verwachtingsvolle blikken om een mening te kunnen geven. Dit keer niet luisteren naar versnipperd gebral uit de bovenlaag, waar de dwarsverbanden ontbreken en iedereen ‘meent’ dat hij of zij expert is op een bepaald gebied. Het kan verhelderend werken.
De ‘ondoorzichtigheid’ van de ‘gecreëerde’ complexiteit van het systeem, gecombineerd met het narcisme bij ‘leiders’, aangegeven door de beroemde psychoanalyticus Otto Kernberg (92) zijn een explosief mengsel geworden. Uiteraard kijkt hij in een stuk richting Trump maar in minivorm kun je het fenomeen in eigen land bewonderen. De ‘getroffenen’ denken in hoge mate dat ze geweldig zijn, zijn oneerlijk, agressief, wantrouwend, paranoïde en wraakzuchtig.
Hier op deze ochtend begrijpen de mensen dat de eigenschappen die over de lange tijd van de evolutie zijn ingebouwd niet zomaar veranderen. Ze wijzen op de oorlogstaal die gebezigd wordt en de wapens die nog steeds worden ontwikkeld om elkaar te bestrijden. Zelfs de ruimte wordt gemilitariseerd. ‘Hebzucht’ wordt hier aan tafel aangereikt als dominant ingrediënt voor het verval. Om dicht bij huis te blijven wijst iemand op de spelshow ‘miljoenenjacht’ waar de deelnemers door Linda de Mol, naar het ultieme gevoel van ‘het is nooit genoeg’ worden gedreven. (Overigens 30,1% belasting…).
Aan een echtpaar dat heeft gewonnen wordt gevraagd of zij nog wensen hebben. ‘Ja, een boot en een appartement in Oostenrijk’, is het antwoord. Volgens mijn gesprekspartners ligt hierin de dieperliggende betekenis van het feit dat de mens een primaat is die onbegrensd zonder over de consequenties na te denken zijn behoeften wil bevredigen. Toen ik dit hoorde moest ik even denken aan de bezitsdrang van de koninklijke familie. De vakantiefoto’s die toch op internet verschenen, vertellen in feite het verhaal.
‘Wat nodig is om het tij te keren, is al bedacht’ kopt het NHD in verband met een film van David Attenborough ‘A life on our planet’ genaamd. Velen hebben recepten of ideeën aangereikt om tot een reddingsplan te komen. Te denken valt aan de Franse denker Bruno Latour, die wijst op het feit dat wij deel uitmaken van een levend systeem (biosfeer) en we dat nu steeds meer in onbalans brengen. Niet meer maar minder zal dus het devies worden. De filosoof Philipp Blom schrijft in zijn laatste essay ‘Het Grote Wereld Toneel’ het volgende.
‘De vrome illusie van de mens als rationeel wezen, werd in de loop van de twintigste eeuw zo vaak met voeten getreden, dat ze niet meer houdbaar lijkt’. Voorzichtig geformuleerd zou dat erop neerkomen, dat verstandig omgaan met de aarde en dus de leefomgeving voor de huidige homo sapiens een mission impossible wordt. Windmolens en een miljoen woningen erbij kraait D66 bij de strijd om de zetels, maar wat zijn de gevolgen?
Gewone mensen beginnen te begrijpen dat de eventuele ondergang niet zal worden bewerkstelligd door rampen, maar fundamenteel door het gedrag van de eigen soort. Een deel van de voetbalfans bewijst in feite hoe moeilijk het is om zelfs een stukje van een gewoonte te veranderen.
Wim Verhoeven
